ORDOS
17/07/2006
Yüksek irtifada (2500m. ve üstü) gerçekleştirilen etkinliklerde, atmosfer basıncındaki farklılıklar ve insan metabolizmasının buna verdiği tepki ile beraber vücutta belli bir takım rahatsızlıklar görülebilir. En sık karşılaşılan yüksek irtifa sorunları:
Kesin olarak tek bir nedenden bahsetmek mümkün olmasa da temel sebebin, yetersiz solunum nedeniyle (hypoventilation) kandaki oksijen miktarının düşmesi (hypoxia) olduğu söylenebilir. 2500 metre ve üzeri yüksekliklere yeterince aklimatize olamadan yapılan çıkışlarda görülür. İlk 12-24 saat içerisinde görülmeye başlanan belirtiler arasında:
ADH tedavisi dinlenme, yeterli sıvı alımı ve baş ağrısı için ilaç olarak düşünülebilir. Hasta, semptomları hissetmeye başladığı yükseklikten en az 500 m. aşağıya indirilmelidir. Acetazolamide (geceleri 125 mg.) periyodik solunumu azaltacak, kandaki oksijenleşmeyi arttıracak ve uykusuzluğa yardımcı olacaktır (ADH belirtilerini önlemek amacıyla çıkışa başlanılan günden itibaren 125 mg. x 2/gün alınabilir). Uyku haplarından (depressan) kaçınılması gerekmektedir. Aynı şekilde uyku hapları ve ağır ağrı kesiciler YİBÖ belirtilerini maskeleyeceği için dikkatli kullanılmalıdır.
Akciğer ödemi, normalde gaz alışverişi için kullanılan akciğer dokularının sıvı ile dolmaları sonucu oluşur. 2500 metre ve üzeri yüksekliklere yapılan süratli çıkışlarda meydana gelir. Fiziksel dayanıklılık ve kondisyonun YİAÖ"ni engellemede bir etkisi yoktur. Çoğu zaman genç ve sağlıklı yetişkinlerde, özellikle erkeklerde görülür. Belirtile, yüksek irtifaya geldikten sonraki 1-3 gün arasında görülmeye başlar. ADH belirtilerine ek olarak:
Akciğerde daha fazla sıvı biriktikçe hastada uyuklama hali belirir, ciddi solunum güçlüğü, dinlenme sırasında hızlı kalp ritmi (110-160/dk.) ve solunum (20 - 40/dk.) görülür. Kuru öksürüğün yerini balgam ve ileri durumlarda pembe renkli kan ile görülen öksürük alır. Bilinç durumunda değişme başlar, dudaklar ve tırnaklar köklerinde morarmalar meydana gelir. Çıplak kulakla, göğüsten hırıltılı solunum sesleri duyulabilir. Belirtiler geceleri daha kötüleşir. İlerleyen durumlarda, hastada ani endişelenme, oryantasyon kaybı ve terleme görülür, solunum oldukça güçleşir. Beyne giden oksijen miktarının azalmasına bağlı olarak, hastalığın ilerlemesinin en kesin belirtisi bilinç kaybındaki değişmelerdir. Müdahale edilmediği taktirde tam bilinç kaybı ve koma takip eder.
YİAÖ tedavisi maksimum dinlenme ile başlar. Varsa oksijen verilmesi (5 - 10 lt/dk.) çok faydalıdır. En az 600 metrelik bir irtifa kaybı hastanın iyileşmesine yardımcı olacaktır. İniş sırasında hasta oturur pozisyonda olmalı ve sıcak tutulmalıdır. İrtifa kaybından sonra hasta en az 2-3 gün dinlenmeli, belirtiler tamamen ortadan kalkana kadar yeniden tırmanışına izin verilmemelidir. YİAÖ için kullanılan ilaç Nifedifin"dir. Nifedifin (20 mg. dil altı ilk doz, 20 mg. x 3-4/gün) pulmoner arterlerdeki basıncın düşmesini sağlayacaktır.
YİBÖ, basınç farklılığı nedeniyle beyindeki kılcal damarlardan sızma meydana gelmesi ve beynin şişmesi ile kendini gösterir. En belirgin belirtisi bilinç düzeyindeki değişmelerdir. Hasta, ayaklarının uç uca birbirine dokundurarak düz bir çizgi üzerinde yürüyemez (ataxia). Şaşkınlık, hafıza kaybı, günlük aktiviteleri (kaşık tutma, çadıra, uyku tulumuna girme) gerçekleştirmede güçlük, halüsinasyon görme diğer belirtiler arasındadır. Hastanın teni soluk ve hatta mavimsi renktedir. Ciğerlerinden hırıltılı solunum duyulabilir.
Mümkünse ile kamp 2400 metreden yüksek olmamalıdır. Her gece için 300 - 600 metrelik yükseklik kazanımı uygundur. Diğer bir yöntem de 3000 metre üzerinde çıkılan her 600 metre için 2 gece geçirmektir. 2700 metre üzerindeki kamplara yükselmeden, önce bu yükseklikte en az 2 gece geçirilmelidir. Gündüz aklimatizasyon tırmanışları yapıp geceleri aşağıdaki bir kamp yerinde uyumak yüksek irtifa hastalıklarının önlenmesinde önemli bir etkendir.
Çıkıştan 2 gün önce başlayacak karbonhidrat yüklenmesinin (en az %70) ADH belirtilerini %30 oranında azalttığı belirtilmiştir. Yüksek irtifadaki iştahsızlık için tatlı içecekler iyi bir karbonhidrat desteği sağlamaktadır.
Aklimatizasyon öncesine kadar orta yoğunlukta bir antrenman temposunun faydalı olduğu görülmüştür. Aşırı yüklenmelerin ADH riskini arttırdığı belirtilmektedir.
Yüksek irtifa hastalıklarının belirtileri sıvı kaybı ile daha belirgin hale gelmektedir. Bol bol sıvı alınmalı, alkolden kaçınılmalıdır.
Yukarıda bahsi geçen ilaçlar, hastalık belirtilerinin geciktirilmesi, toleransın arttırılması ve iyileşmeye yardımcı olması açısından faydalı olabilir.